IPARRALDE FURGONETAZ: LARRUN GAILURRETIK BAIGORRIRAINO
Iparralde furgonetaz edo autokarabanaz ibiltzera gonbidatzen zaitugu, izan ere, nor ez da Ipar Euskal Herriko paisaia bukolikoek erakarrita sentitzen? Ipar Euskal Herria, hiru probintzia txikik besarkaturik, non euskal kultura eta Euskara berezko doinuaz mintzatzen diren, menditik itsasora hedatzen da bidaiari sosegua, xarma duten herriak eta bertako jendearen noblezia eskainiz. Goazen Euskal Herriko zatitxo hau ibilbide paregabean deskubritzera!
💠IPARRALDE FURGONETAZ EUSKAL HERRIAN BARRENA LARRUN TONTORRETIK BAIGORRIRAINO
💠IPARRALDE GURE BEGIEKIN
Ipar Euskal Herriko barnealdea zeharkatzeaz hitz egitea oso eremu geografiko berezian zehar bidaiatzeaz hitz egitea da, Euskal Kostaldea Pirinioetako lehen mendiekin lotzen baitu. Hizpide dugun ibilbidea La Nivelle eta Baigorri haranen artean doa, eta bidaiaria furgonetako leihatilatik bertatik harrapatzeko ahalmena du. Bertako muino berdeek, baserriz zipriztinduak eta ibaiz zeharkatuak, Iparraldeko euskal probintziaren bihotzik landatarrenean kokatzen gaituzte eta bertako jendeak inguratzen dituen inguruneari ematen dion errespetu-maila aditzera ematen digute.
Bidaia honetan, ezinbestekoa izango da Larrungo kremailera-trenera igotzea eta geldialdi bat egitea Ipar Euskal Herriko herri politenetako batzuetan. Gainera, erlojua kenduko dugu bertako txokorik ederrenaz gozatzeko. Fatxada zuriak eta koloretako leihatilak, kanpandorreetan idatzitako esaldi zaharrak eta herriz herri bidaiatzeko ibilbide sekretuen argibideak, benetako mugalarien antzera… Dena posible da xehetasunei erreparatzen badiegu.
Bertako ekoizleen historiak eta egiten jakiteak liluratu egingo gaituzte, kalitate handiko produktu gastronomikoak ez ezik, euskal tradizio errotuak eta sustraiez harro dauden pertsonak ere ezagutaraziz. Hain anfitrioi onak izango ditugu, ez dugula etxera itzuli nahi izango.
Azken finean, asteburu-pasa eramango zaitugu Iparralde furgonetaz ezagutzeko: paisaia, gastronomia eta jende zoragarriaz gozatzeko. Bazatoz Ipar Euskal Herrian barrena?
💠IPAR EUSKAL HERRIKO EDERRENA DESKUBRITZEKO MAPA.
💠 IPARRALDE BARNEKO HERRIRIK EDERRENAK: LES PLUS BEAUX VILLAGES.
Askotan galdetu digute zein diren Ipar Euskal Herriko herririk politenak, eta beti gauza bera erantzuten dugu: oso zaila da gutxi batzuk aukeratzea, denak baitira ederrak eta bakoitzak bere izaera du, xehetasun errepikaezinekin. Hala ere, gure ibilbidean Lapurdiko herri-arkitekturaren erakusgarri egokia aurkitzen dugu, xarma duten herrien benetako paleta, horietako batzuk Plus Beaux Village de France (Frantziako Herririk politenak) bezala katalogatuak.
Guztiek antzeko ordena eta estetika mantentzen dute. Etxeak frontoiaren inguruan antolatzen dira, harriz eta egurrez egindako bi edo hiru solairuko etxeekin, non kolore gorria, berdea edo urdina beti presente dauden. Itsasontzietan soberan dagoen pinturarekin etxeak margotzeko ohitura errotuta dagoelaren seinale. Kostaldetik barnealdera zabaldu den ohitura.
🏘 AZKAINE, EUSKAL KULTURA ETA ARTISAUTZA PIL-PILEAN
Kostaldetik kilometro gutxira eta Larrun mendiaren magalean Azkaine dago, leku ezin hobea barnealdeko Ipar Euskal Herriko espiritu lasaiarekin bat egiteko. Urdazuri ibaiaren ertzean dago, etxe multzo polita du frontoi eder baten eta “zubi erromatar” baten inguruan (Erdi Arokoa da berez, XV. mendekoa baita).
Azkaine antzinako merkataritza portua izan zen, Donibane Lohitzuneraino egurra, harria eta mineralak garraiatzen zituzten gabarren igarobidea. Gaur egun, Azkainek jarduera komertziala bizirik mantentzen du, euskal kultura eta artisautzaren guneetako bat izanik.
Baina Azkaine zerbaitegatik bisitatzen bada, Larrunera, Pirinioetako lehen mendira, igotzen diren mendizaleen abiapuntu gogokoena izateagatik da. Hala ere, guk Col Saint Ignaceraino hurbiltzea erabaki genuen, gailurreraino igotzen den antzinako kremailera-trena hartzeko. Oso plan berezia da, ezin duzu galdu.
Azkainen, Des Chasseurs jatetxean afaldu genuen, eta bertako produktuetan oinarritutako sukaldaritza berritzailea dastatu ahal izan genuen, Ossau-Iraty gazna edo Irouleguy ardoa, besteak beste.
Larunbat goizetan, ganbaratik ateratako alez osaturiko azoka interesgarria ospatzen da Azkainen; beraz, etxerako xehetasunen bat bilatzen baduzu edo pieza originalak eta zaharrak maite badituzu, pasa zaitez merkatu honetaz gozatzera.
🏘 SARA, MUGALARIEN LURRETAN
Sara Frantziako herri politenetako bat da (Plus Beaux Villages de France), eta euskal kutsu nabarmena du. Hango kaleetatik paseatuz ikusi ahal izan genuen, xehetasunei arreta jarriz gero, Sarak istorio ederrak kontatzen dizkigula gure begiak pausatzen diren tokian.
Mugarri batean margotutako pottoka urdin batek Pottokaren bidearen hasiera iragartzen digu, Xareta ibarreko mugako herriak lotzen dituen kontrabandisten bide biribil eta zaharra. Hemen imajina dezakegu nolakoa izan zen duela hamarkada gutxi arte iraun zuen kontrabandoaren jarduera. Mugalariek ia korrika zeharkatzen zituzten mendiak, zaratarik ez egiteko espartinekin jantzita eta zaku astunez kargatuta, ilargi beteko gauetan mugaren beste aldera iristeko.
Gero, gure begirada San Martin elizako dorreko kanpandorrean pausatzen da. Bertan, euskarazko esaldi zahar bat grabatuta aurkitzen dugu, denboraren iragaiteari eta aprobetxamenduari buruz gogoeta eginarazten diguna. Izan ere, Sara beste erritmo batean ibiltzeko da, euskarazko esaera zahar batek dioen bezala: “Saran astia”: Saran badugu denbora.
🏘 AINHOA JENGIBRE USAINAZ
Ainhoa Ipar Euskal Herriko beste herri txiki bat da, Plus Beau Village de France titulua duena. Eta ez da gutxiagorako, XVII. eta XVIII. mendeetako fatxada koloretsuen artean bere kale nagusitik paseatzeak argazkigintzako edozein zalearen apetak egiten dituelako. Hamaika argazki atera ditugu!
Baina, bere fatxada ederrekin liluratzeaz gain, Ainhoak laranja, jengibre eta eztiaz usaintzen du gure irudimenean; 1992tik herri honetan saltzen den artisau-pain d ‘epizeak nahasten dituen zaporeak. Gure Pause gourmande ideala da edozein bidaiatarako, zalantzarik gabe Maison Kanteronean aurkituko duzuen gozoki gozo hau dastatzea gomendatzen dizuegu.
Azkenik, Ainhoatik ez zarete joan behar bere elizaren inguruan dagoen hilerri txikia bisitatu gabe. Bertan aurkituko dituzue disko-formako hilarriak (hilarriak), eskualde honetako gauza berezi bat, non euskal kulturako eguzki diskorik adierazgarriena ere ikus dezakezuen: lauburua.
🏘 EZPELETA, “GORRIA” -REN JATORRIA: EUSKAL PIPERRA
Ezpeleta Lapurdiko beste herri eder bat da, aurkezpen-gutunik behar ez duena; izan ere, Juan Sebastian Elkano almirante gipuzkoarrak piperrak Mexikotik ekarri zituenetik, produktuaren eta Ezpeleten ospea etengabe hazi da. Eta meritu guztia bailara honetako euskal nekazariena da, pazientziaz eta adorez lortu baitute piper amerikar barietate hau, “Gorria” ere deitua euskaraz, inguru honetako hezetasun, argi eta tenperatura baldintzetara egokitzea. Ezpeleteko piperrak hainbesteko garrantzia hartu du, non urtero, urriko azken asteburuan, jai propioa ere izaten duen.
🏘 ORTZAIZE, ARTISAUEN HERRIA
Ortzaize, Ossès frantsesez, arkitektura multzo ederra eta tailer eta artisauen kontzentrazio interesgarria herriaren sarreran gordetzeagatik aski ezaguna den Behe Nafarroako herria da. Goicoechea Poterie zeramika, denda eta tailerra bisitatzeko gelditzen gara. Bertan, sokaren teknikarekin zeramikazko pieza handien fabrikazioa gertutik ezagutzen dugu. Oso bisita interesgarria izan zen bere 1.000 m2 baino gehiagoko tailer-dendaren eta erakusketaren bitartez.
🏘 BAIGORRI, IROULEGUY ARDOAREN SORLEKU
Baigorrira iristean, Izpegi mendatearen oinetan, orografia aldatu egiten dela eta lurra menditsuago bihurtzen dela ikusiko dugu. Ez da harritzekoa 2016az geroztik Iparraldeko lehen Trail Runing geltokia izatea.
Behe Nafarroako bihotzean gaude, mahastizainen belaunaldi batzuen kemenak eta lanak ardoaren ekoizpena berreskuratu duen haranean, eta orain Europako mahastirik txikienetakoa eta Ipar Euskal Herriko bakarra da. Irouleguy upategi kooperatiba eta mahastiak gertutik ezagutzeko aukera paregabea da.
Saint-Étienne-de- Baïgorryn geldialdi bat egingo dugu, paseatzeko eta Nive des Aldudes ibaiaren gaineko harrizko zubi ederra ikusteko. Zubi horrek Etxauzia gazteluaren ikuspegi polita eskaintzen digu. Bertako eliza, Etxauziako jaunen kapera zaharra, Iparraldeko barnealdeko elizetan izan ditzakegun egurrezko galeria tipikoak miresteko aukera dugu.
🏘 BANKA, MEATZE ETA AMUARRAINEN ARTEAN
Laino eta xirimiri artean iritsi gara Bankara, eta horrek are isolatuagoa egotearen itxura ematen dio. Erreguina hotel-jatetxetik etxe multzoaren bista ederrak ditugu, gaur egun nahiko desitxuratuta, ordea. Teilatu eroriak eta etxe erdi abandonatuak… Duela pare bat mende, meatzaritzak bere bazterrak betetzen zituenean, oso desberdina izango zen.
Nahiz eta historian zehar Bankako meategiak gehiago edo gutxiago ustiatu burdina, kobrea, zilarra edo beruna erauzteko, XVIII. mendean Trois Rois izeneko kobrezko xerra baten aurkikuntzaren ondorioz zonaldeko meatze-jarduera berretsi zen. Handik gertu, Aldudes ibaiaren ertzean, Zubiarin galdategia eraiki zen, La Fonderie auzoa, geroago Banka herria sortuko zuena.
Bankan ekoiztutako burdina mandoz garraiatzen zen Baigorriraino, handik Baionarako errepidez, eta han ontziratzen zuten Nantes edo La Havrerako bidaltzeko.
Azkenik, 1830eko krisi handiaren, burdinaren prezioaren beherakadaren eta ikatza lortzeko zailtasunen ondorioz, 1861ean jarduera erabat eten egin zen. Bankara bidean eraikin eta labe ugari ikusi ahal izan genituen, bere historiaren zati horren lekuko mutuak.
Hala ere, gaur egun Banka bere errautsetatik berpizten da meatzaritzarekin zerikusirik ez duen jarduera batekin: amuarrainaren hazkuntza eta merkaturatzea. Zer ideia hoberik orduan Banka eta bere amuarrain bikainen lasaitasunaz gozatzea baino?
🏘 ALDUDES, KINTOA ZERRIAREN BAILARA
Aldudes bailaran, Nafarroa Beherearen bihotzean, paisaia ikusgarriak aurkituko ditugu paseotxo soil batean. Eta ez da harritzekoa, bailarak “aldubide” izena hartzen baitu: “tontorrerako bidean”. Gainera, bertako paisaiaren kontserbazioa eta Kintoa txerria, Euskal Txerria, larratzeko eta hazteko jarduera oso presente daude bailara honetan.
Antzinatik, ibar hostotsu honen hegaletan Kintoa txerri arraza euskalduna hartu dute aske hazteko. Hala ere, Kintoa txerriak desagertzeko zorian egon ziren 1980 inguruan. Orduan, haran horietako artzainen erabakitasunari eta lankidetzari esker, Pierre Oteiza buru zela, animalia hori berreskuratzeko lanari ekin zitzaion. Gaur egun, Kintoa txerria suspertu egin da, eta 2016tik haranean bere lekua berreskuratzeaz gain, bertako produktuek eta haragiak A.O.P zigilua dute, bertako arraza honen hazkuntza babesten duena.
Ipar Euskal Herrian barrena egiten ari garen ibilbidearen honetan, bisitatu beharrekoa da. Guk Pierre Oteiza familiaren Kintoa urdaiazpikoaren ekoizpen-finka bisitatzen pasatzen dugu goiza. Handik ibilaldi bat abiatzen da, munduko ezergatik ere galdu behar ez dena. Seinaleztatutako 7 bat kilometroko bidezidorrak harrobi izandako mendien hegaletik garamatza, orain berreskuratuta, kintoa txerriak hazteko habitat aproposa dira. Pasealekuan, bi begiratoki natural daude, eta bertatik, haraneko larreak eta basoak eta Orreagako mendatea (1057m) ikus ditzakegu. Iberiar penintsulako Done Jakue bideko lehen etapa.
💠ZER EGIN ETA ZER IKUSI: PLANIK ONENAK IPARRALDEAN BARRENA
✅ LARRUNGO KREMAILERA-TRENA
Larrun mendira igotzeko zailtasun-maila ezberdina duten gutxienez 6 ibilbide dauden arren, guk kremailera-trena hartzea erabaki genuen. Zergatik? Larrungo kremailera-trenean muntatzea 1924an eraikitako bilduma-tren batean muntatzea da, Pirinioetako lehen mendira 35 minututan bakarrik eroso igotzeko. Eta erosotasunaz hitz egin behar badugu, enperatrizeak aipatuko dizkizuegu…
Sara eta Azkaine arteko erdibidean, Col Saint Ignacen, geltokia eta kremailera-trena hartzeko elkargunea daude. Geltoki ondoko aparkalekuan aparkatu eta minutu gutxi barru abiatu ginen bidaiaz gozatzeko.
Zer espero dugu gailurrean? Bidaia honetan ez genuen zorterik izan laino-laino handi batek dena estaltzen baitzuen, eta ezin izan genuen gozatu orientazio-taulak eta hiru balkoi handik eskaintzen dizkiguten ikuspegi ikusgarriez: lehena, mendiekin eta Aiako Harria parke naturalarekin, Jaizkibel mendiarekin eta Hondarribia eta Hendaiako kostako herriekin; bigarrena, Donibane Lohitzuneko hiribilduarekin eta Donibane Lohizuneko basoarekin; eta hirugarrena, itsasertzarekin.
Gainera, 12 mugarritan zeharreko ibilbide batek mendigune honetako interesguneak erakusten dizkigu, baina lainoak une batez dena estaltzen zuenez, tontorreko hiru benta horietako batean kafetxo bat hartzea eta hitz egitea erabaki genuen. Bitxikeria gisa, gailurra Nafarroakoa dela esango dizuegu.
Oso gertu Pottoken zintzarriak entzuten ziren, Euskal Herriko bertako zaldi-arraza txiki eta iletsua, inguruan bazkatzen direnak. Otzanak dira eta laztantzen uzten dira, baina oraingoan ezer ikusten ez denez, ez gara hurbiltzen.
Hala ere, Iparraldean barrena egiten ari garen bidaiak ez dizkigu paisaia ederrak eta xarma handiko herriak bakarrik eskaintzen, bertako ekoizleen eskutik ezagutzen ditugulako beren lanerako grina, egiten jakitea eta tradizioen zaindari direla jakitearen garrantzia.
✅GOICOECHEA POTERIE
Ortzaizeko sarreran -Ossés frantsesez- Goicoechea zeramikak aurkitzen dira, Goicoechea familiaren 3. belaunaldiak zuzentzen duen familia-negozioa, non eskuz egindako zeramikazko pieza ederrez harro sentitzen diren. Bere denda, tailerrak eta biltegia bisitatu genituen. Zoragarria izan zen kolore eta tamaina guztietako zeramikazko pieza ederrez inguratuta ikustea.
Gehien harritu gintuena sokaren antzinako teknika ezagutzea izan zen, pieza handietarako bakarrik erabiltzen dena. Teknika honen bidez, buztinez estaltzen den soka lodi bat erabiltzen da, busti eta lehortzen uzten dena. Azkenean, pixkanaka atera eta ontzi handiaren barruan inprimatzen da. Euskal modelazio teknika hau antzinakoa da eta zeramika artisau-familia honen grinari eta iraunkortasunari esker irauten du.
✅ IROULEGUY UPATEGIA
Baigorri ibarrean ezinbesteko beste bisita bat egin genuen. Ximon Bergougnan upeltegi honetako kooperatibista eta mahastizainaren eskutik ezagutzen ditugu Irouleguy upategia, mahastiak eta ardoak.
IROULEGUY MAHASTIA BISITATZEN DUGU.
Muinoan gora joan gara mahastiak bertatik bertara bisitatzeko. Irouleguyko mahastiak baldintza egokietan daude, Pirinioetako mendien babesean daudelako eta Kantauri itsasoaren eragin leuna dutelako. Landaketa itsasoaren mailatik 200 eta 400 m arteko altueran dauden terrazetan antolatzen da. Gaur egun, filoxeraren erasoaren ondoren berreskuratzeko ahalegin handiak egin ondoren, taldean lan egiten duten 36 kooperatibistek 260 ha dituzte, eta 15 udalerritan banatzen dira. Mahastia dozena erdi mahats barietatez osatuta dago, eta horietako batzuk endemikoak dira: ardo beltzarentzat, Tanat, Cabernet Franc eta Cabernet Sauvignon. Zuriarentzat, Gros Manseng (izkiriot handia), Petit Manseng (izkiriot ttipia) eta Petit Courbu (Hondarribi Zuri Zerratia).
UPATEGIA BISITATZEN DUGU
Irouleguy upeltegian ardoa ekoizten da 1952tik, eta duela urte batzuk ahalegin handia egin zuten instalazioak modernizatzeko eta bisitarientzako harrera-gune zabala sortzeko. Gaur egun, Irouleguyk bisita gidatuak eta dastatzeak eskaintzen ditu, gune bakar batean integratutako ibilbide baten bidez. Ibilbide horren bidez, mahastiaren historia ezagutu ahal izango dugu, azalpen-bideoekin, mahats- eta aroma-barietateekin, usaimen-jolas batean parte hartuz edo dastatze bat eginez, non somelierrak ñabardurak, aromak eta notak hautematen laguntzen digun. Asko gustatu zitzaizkidan Lehia eta Xuri ardo zuriak.
.
Baina zer da ardo hauei izaera ematen diena? Mendien eragin handia, mahastizainen talde-lana, benetako euskal nortasuna edo horren guztiaren nahasketa?
✅PIERRE OTEIZA ETA KINTOA URDAIAZPIKOA
Bidaiaren azken geldialdiak Nafarroa Behereko mugetaraino eramango gaitu, Pierre Oteizaren etxaldea bisitatzeko. Oteiza familia dugu, Kintoa txerri-urdaiazpikoaren eta horren produktu eratorrien ekoizpenaren lekukoa hartu duen hirugarren belaunaldia. Etxaldea ingurune ikusgarrian dago, Aldudes haranean, mendi garaiez eta berde hipnotiko batez inguratuta.
KINTOA ZERRIAK EZAGUTZEN
Kintoa euskal zerriaren ibilbidearen zati txiki bat egingo dugu oinez. Pierre Oteiza finkatik abiatzen da ibilbide hori, eta 7 km egiten ditu mendian gora pago, haritz eta gaztainondoen artean, txerriaren habitat naturala deskubrituz. Ibilaldi zirkular honek txerrien bizitza erakusten digu, urte eta erdia izan arte, etxola eta larreetan nola bizi diren; baina, era berean, benetako paisaia-bidea da, Aldudes eta Orreaga bailararen gaineko begiratokietara iristen baikara. Ibilaldi ederra iruditu zitzaidan udazkenean itzultzeko.
Etxaldera itzulita, sikaderoa bisitatu genuen, eta Pierre Oteizak Kintoa urdaiazpikoaren ekoizpen-urratsak azaldu zizkigun: gazitzea, hotz-ganberetako kontserbazioa eta, azkenik, lehortegia, aireztapen-sistema konplexu batekin.
Azkenik, bazkari zoragarri batean parte hartzen dugu, eta, bertan, Kintoa urdaiazpikoa ez ezik, gainerako produktu eratorriak ere dastatzen ditugu. Hala nola patea, boudin (odolkia) edo mignon (txerri-azpizuna), 2016tik aurrera jatorri-deitura babestua dutenak.
Hala ere, onena amaieran iritsi zen bazkaloste bikain batekin. Euskal kantu herrikoiak abestera animatu gintuen Pierre Oteiza gure anfitrioiak girotuta.
Pierre Oteizaren etxaldea oso leku familiarra izan zen guretzat; horregatik, familia bidaiari horiek guztiak animatzen ditut Alduden harana eta Pierre Oteizaren txerritxoak ezagutzera. Tokiak txerri jaioberriak bisitatzeko aukera ematen du aurrena. Ondoren, hamaiketako bikaina egin daiteke Kintoa urdaiazpiko-taloarekin edo Ossau-Iraty gaztarekin eta sagar-zukuarekin. Ez ahaztu Euskal Txerriaren Bidea egitea eta paisaia zoragarri horietaz gozatzea. Baina, batez ere, ez zaitezte joan bere dendan animalia horien kutixiren bat erosi gabe.
💠IPARRALDEAN BARRENA: IBILBIDE HONETAZ GEHIAGO EZAGUTZEKO PODCAST.
Iñaki Makazaga kazetariaren eta Piedra de Toque podcastaren eskutik, Ipar Euskal Herriko barnealdeko ibilbide honi buruzko xehetasun gehiago jakin ditzakezu.
💠AUTOKARABANAZ EDO FURGONETAZ GAUA PASATZEKO
Guk bezala Ipar Euskal Herrian barrena furgonetaz, edo autokarabanaz bidaiatzen baduzu, guk erabili ditugun gaua pasatzeko lekuak klik batean partekatzen dizkizugu.
Iparralde ezagutzeko furgonetaz egin dugun bidaia xarma handiko herrien, paisaia ederren eta kalitate handiko produktu gastronomikoen aurkikuntza izan da, baina batez ere, beren lanaz eta sustraiez harro dagoen jendearena; sustrai horiek ere gureak bezala sentitzen ditugu. Ziur gaude arrazoi bat baino gehiago eman dizugula bidaia hau egiteko. Animatzen zara?
Utzi erantzuna